Ở làng mai vàng Háo Đức dù là dân lành nghèo khó, người sang giàu, có học hay thất học đều làm nghề cúi đầu trước hoa mai.
Cái cùng đồng đó nói quanh năm chỉ trồng độc nhất vô nhị một dòng mai cúc dáng người quân tử (dáng trực). Mai đấy, không chỉ đại diện cho mùa xuân mà còn đại diện cho cốt cách người quân tử hiên ngang giữa trời.
Theo ông Đặng Xuân Ngữ (66 tuổi, thôn Háo Đức), nghề trồng mai khởi đầu bén rễ trên đất Háo Đức trong khoảng khoảng 40 năm trở về trước. Trước tiên cụ Đặng Xuân Lan (đã mất) đem giống mai từ miền Nam về ghép với mai rừng Bình Định để trồng thể nghiệm. Thấy thành công, cụ Lan kêu gọi thêm một vài người làng cộng trồng để chơi tết. Mọi người tìm ra sông Côn (nhánh đổ về đầm Thị Nại) lấy đất phù sa giữa sông đem về trồng mai. Càng về sau, mai vàng lan tỏa khắp cả dải đất Háo Đức này. Danh tiếng của làng mai cũng càng ngày càng vang xa ra cả nước.
=== > các bạn có thể Nhận định thêm có bao nhiêu loại mai vàng tại trang vuonmaihoanglong.com
Cụ Lan là người có công đưa mai về làng, nhưng dân làng Háo Đức có công tăng trưởng nghề trồng mai, thông minh ra dòng mai dáng trực duy nhất. Sau lớp cụ Lan, tới lớp ông Ngữ là những người lớn mạnh và biến thể dòng mai này. Bây giờ lớp môn sinh kế truyền của ông Ngữ lên tới hàng chục người đều tài tình, khéo léo.
Mai quân tử ở làng Háo Đức vóc dáng khắc khổ rất đặc trưng, đế lớn, thân rồng uốn lượn mạnh mẽ
đề cập về mai dáng quân tử, ông Ngữ giải thích: “Mai Háo Đức theo thế trực người quân tử, nhưng lại có nét rất riêng, bốn phía có chi thường xuyên gọi là tứ trực. Mai ở đây khắc khổ lắm! Để đáp ứng một cây mai hội đủ các tiêu chí đại diện cho một người quân tử, đòi hỏi phải mất phổ biến thời gian công sức. Có những cây nuôi cả một đời người, gắn bó với người đấy cho đến lúc chết…”.
Ông Đỗ Văn Bảy (65 tuổi, thôn Háo Đức) nói thêm: “Vào mùa xuân, khi mai nở hoa, đàn ong sẽ đổ về để lấy mật rồi thụ phấn cho mai kết trái. Đợi tới mùa hạ, hạt mai đã già, người thợ sẽ nhặt lấy đem về chứa giữ, tới mùa mưa năm sau mới đem ra ươm cây giống. Khi cây giống to lên như đầu ngón tay, chủ vựa khởi đầu đưa vào chậu nhỏ để cắm chông, buộc lạt (dây bằng tre, nứa chẻ mỏng-PV) uốn nắn cho đến lúc trưởng thành, đứng dáng như người quân tử. Tùy theo chủ mai, người chạy theo kinh tế thì muốn mai đứng dáng sớm từ 3 đến 4 năm; người mộ đạo thì giữ cây trong khoảng 10 tới 20 năm… Càng lâu năm, mai càng có giá trị cao”.
Mai dáng người quân tử được cộng đồng Háo Đức tạo dựng trong gian lao. Nó không những đại diện cho người quân tử mà còn đại diện cho con người nơi đất võ Bình Định. Thế mai khắc khổ, nhưng lúc vươn lên thì thân rồng vạm vỡ, chi cánh đầy đặn.
“Trồng mai cũng như “trồng” người vậy. Sinh ra phải được rèn, ko ngừng tu dưỡng đạo đức, để lớn lên làm người quân tử, tướng mạo thong thả, khí chất thản nhiên dị thường. Những cây con không chịu vào khuôn khổ thì sẽ bị gạt ra khỏi cộng đồng để đào tạo lại hoặc chuyển sang môn phái khác. Mỗi năm thợ mai phải liên tiếp đào tạo được một thế hệ mai kế cận để thế chỗ cho những chậu mai đã xuất bán ra những cái tết ở phương xa”, ông Ngữ tâm tình.
=== > Đánh giá thêm về giá mai vàng yên tử hiện nay
Những người canh trời
Ở những khu rừng hoang dại, hoa mai thường thức dậy vào mùa xuân, như để báo hiệu cho giống loài khác về thời khắc chuyển mùa. Tuy vậy, mai không phải là giống loài luôn nở đúng hứa. Có lúc hoa mai nở rất muộn, vào bất kỳ tháng ngày nào của mùa xuân. Chúng tôi đã từng có những chuyến đi vào sâu trong các khu rừng ở núi Hoành Sơn (phía bắc tỉnh giấc Quảng Bình) và từng bắt gặp những cây mai bên rừng nở muộn, vào một ngày nắng giữa tháng 2 (giữa mùa xuân).
tuy nhiên, về với cùng đồng con người thì cả mùa xuân chỉ đặt trong một cái hẹn 3 ngày đầu tháng giêng. Những chủ mai ở ngôi làng Háo Đức này đề nghị “đặt báo thức” cho cây mai. Bởi, giả dụ chúng không nở đúng hứa thì chẳng còn ý nghĩa nào nữa cả. Rất nhiều công sức suốt một năm trời ròng rã của dân làng sẽ đổ thẳng ra sông, biển. Mất vụ hoa mai, cái tết của thợ mai trở nên tiêu điều, buồn chán. Như thế nên, thợ trồng mai cũng cần phải nắm được quy luật của trời đất, mùa vụ để dự báo trước được thời tiết. Họ còn được mệnh danh với cái mỹ từ khác là những người nắm “thiên cơ”.
Ông Ngữ luận giải, muốn mai nở đúng hứa thì thợ mai phải biết thuật “canh trời”. Tức là, biết mùa sớm đến hay muộn để nhặt lá mai đón búp. Thường thì mỗi dịp tết Nguyên đán, mai ở Bình Định được các thương buôn mang đi khắp các thị trường trong cả nước. Phân ra làm hai cánh, “mai cánh (phía) Nam”, “mai cánh Bắc”. Cứ khoảng 15 tới 20-11 âm lịch, thợ mai Háo Đức phải nhặt lá cho cánh Bắc (bán ở ngoài Bắc, do khí hậu lạnh nên nhặt lá sớm); trong khoảng 1 tới 15 tháng Chạp, thợ mai mới nhặt lá cho cánh Nam và mạn Tây Nguyên (những vùng này thời tiết ấm hơn nên nhặt lá muộn).
“Nhặt lá vừa để mai khoe dáng vừa để ép, thúc mai nở đúng ngày. Ngày đẹp nhất là ngày 30 hoặc sáng mồng 1 tết. Nhặt lá mai là công đoạn vô cùng quan yếu, quyết định mai nở vào khi nào. Nếu như không canh được trời thì thợ mai sẽ rơi vào thế bị động, nguy cơ mất trắng vụ hoa. Ở làng này, người canh được trời cũng ít lắm! Tuy thế, nói thì vậy chứ ai mà đoán được ý trời chứ, nên cũng hên xui, may nhờ rủi chịu thôi. Trồng mai lắm lúc cũng như đánh bạc giữa đồng vậy!”, vẫn lời ông Ngữ.
=== > Xem thêm: Top 3 điểm thu mua mai vàng giá tốt nhất hiện nay
“Chim thiên di” trở về
Nghe đề cập, trước kia, làng Háo Đức nghèo xờ xạc, được liệt vào một trong những xứ “thiên di” ở tỉnh Bình Định. Quanh co năm vì cuộc sống cơm áo gạo tiền, dân làng đành dắt díu nhau tha phương cầu thực khắp nơi, bỏ lại làng quê người già và trẻ nhỏ. Nam giới, trai gái khỏe mạnh, số thì vào Nam làm mướn, số khác lên mạn Tây Nguyên để đào củ mì hoặc làm rẫy...
xóm thôn cứ thế bốn mùa trống huơ, trống hốc. Cái sự nghèo khổ cứ bám riết ko tha lấy một người nào. Vậy mà bắt đầu từ có nghề trồng mai đã mang con em trở về làng đông đúc. Những cánh chim “thiên di” đã trở về quê cha đất tổ gầy dựng lại tổ ấm. Nhân văn hơn, nghề trồng mai đã tạo công ăn việc làm cho người già, em bé, thậm chí cả người khuyết tật hoặc sức khỏe yếu với việc nhặt lá kiếm tiền. Thứ nghề mà phân khúc nào cũng có thể làm được. Chỉ cần có đất, có ý chí, sự kiên định dẻo dai là nghiễm nhiên làm chủ mai. Mà mấy cái đó thì dân Háo Đức đã hội đủ từ những ngày lang bạt kì hồ làm công cho dương thế. Từ đây, dân làng Háo Đức như sa vào “túi mật”. Đất đai đã chuyển mình, đời sống bà con đi lên. Rộng rãi người trẻ nhờ trồng mai mà đã xây nhà lầu tiền tỷ. Ông Ngữ khoe rằng, cách đây khoảng 15 năm, có thời điểm một ngày thu được cả tỷ đồng nhờ bán mai tết.
Mai vàng Háo Đức bây giờ đã lan rộng ra cả quận An Nhơn, trở thành thủ phủ mai tết lớn nhất miền Trung. Trong một vùng bán kính rộng, khắp nơi đâu đâu cũng thấy trồng mai.